نرخ بهره یکی از مؤلفه‌های کلیدی اقتصاد است که نقش مهمی در تعیین روندهای اقتصادی جهانی ایفا می‌کند. این نرخ نه تنها بر هزینه وام‌گیری و پس‌انداز افراد تأثیر می‌گذارد، بلکه بر سیاست‌های پولی، سرمایه‌گذاری‌ها، و حتی نرخ ارز نیز اثرگذار است. این شاخص نه تنها بر هزینه وام‌ها و بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه نقش مهمی در تنظیم سیاست‌های پولی و کنترل تورم ایفا می‌کند. برای سیاست‌گذاران، اقتصاددانان، مشاغل و مصرف‌کنندگان، درک نحوه‌ی عملکرد نرخ‌های بهره برای کاوش مؤثر چشم‌انداز مالی بسیار حائز اهمیت است.
در این مقاله با هومورو همراه باشید تا به بررسی جامع نرخ بهره و تأثیرات آن بر اقتصاد جهانی بپردازیم.
نرخ بهره چیست؟
نرخ بهره، درصدی از مبلغ وام است که وام‌گیرنده موظف به پرداخت آن به وام‌دهنده در ازای استفاده از پول است. این نرخ به عنوان هزینه استفاده از سرمایه شناخته می‌شود و می‌تواند به صورت ثابت یا متغیر تعیین شود. نرخ بهره به سودی می‌گویند که فرد در قبال سپرده‌گذاری پول به دست می‌آورد یا هزینه‌ای که برای دریافت وام پرداخت می‌کند. برای مثال، درصورتی‌که نرخ بهره در یک کشور معادل ۱۰ درصد باشد، وام‌گیرنده موظف است علاوه بر بازپرداخت اصل مبلغ وام، ۱۰ درصد از آن را هم به‌عنوان بهره بپردازد. از سوی دیگر، فردی که پول خود را به مدت یک سال در بانک سپرده‌گذاری کرده باشد، در پایان سال علاوه بر دریافت اصل سپرده، ۱۰ درصد از آن را هم به‌عنوان سود برداشت خواهد کرد.
نرخ بهره اسمی (Nominal Interest Rate) به مقدار بهره‌ای می‌گویند که بانک بابت سپرده‌گذاری به سپرده‌گذاران پرداخت یا از وام‌گیرندگان بابت وام دریافتی مطالبه می‌کند. این نرخ تأثیر تورم را در نظر نمی‌گیرد. از سوی دیگر، نرخ بهره واقعی یا حقیقی (Real Interest Rate) به بهره‌ای می‌گویند که پس از تعدیل اثر تورم محاسبه می‌گردد.
معرفی انواع نرخ بهره
- نرخ بهره اسمی: نرخ بهره‌ای که بدون در نظر گرفتن تورم تعیین می‌شود.
- نرخ بهره واقعی: نرخ بهره‌ای که با در نظر گرفتن تورم محاسبه می‌شود.
- نرخ بهره پایه: نرخی که بانک‌های مرکزی برای وام‌دهی به بانک‌های تجاری تعیین می‌کنند.
- نرخ بهره بازار: نرخی که در بازارهای مالی برای وام‌ها و سپرده‌ها تعیین می‌شود.
نرخ بهره فدرال رزرو چیست؟
نرخ بهره فدرال رزرو هزینه‌ای است که بانک‌ها برای قرض گرفتن پول از یکدیگر پرداخت می‌کنند تا نیازهای خزانه و ذخیره خود را برآورده کنند. نرخ بهره به‌عنوان یک ابزار کلیدی برای کنترل سیاست پولی عمل می‌کند و بر هزینه‌های استقراض در کل اقتصاد تأثیر می‌گذارد. هنگامی که فدرال رزرو نرخ بهره را افزایش می‌دهد، وام گرفتن برای بانک‌ها گران‌تر می‌شود، که می تواند هزینه‌های مصرف‌کننده و سرمایه‌گذاری تجاری را کاهش دهد و بدین ترتیب روند رشد اقتصادی را کاهش یافته و تورم مهار می‌شود. برعکس، کاهش نرخ بهره باعث تشویق وام‌گیری و افزایش مخارج می‌شود و فعالیت اقتصادی را تحریک می‌کند. توجه داشته باشید که نرخ بهره فدرال رزرو به‌طور غیرمستقیم بر نرخ بهره وام، وام مسکن و پس‌انداز تأثیر می‌گذارد.
نرخ بهره چگونه تعیین می‌شود؟
نرخ بهره تحت‌تأثیر مجموعه‌ی پیچیده‌ای از عوامل قرار دارد که منعکس‌کننده‌ی پویایی اقتصاد داخلی و جهانی هستند. در حالی که هیچ نهاد واحدی به‌طور‌کامل نرخ بهره را کنترل نمی‌کند، بازیگران کلیدی مانند بانک‌های مرکزی و مؤسسات مالی نقش مهمی در تنظیم و تعدیل آن دارند. در زیر، برخی از مهم‌ترین عواملی را که بر نرخ بهره تأثیر می‌گذارند را بررسی می‌کنیم (توجه داشته باشید که عوامل نام‌برده مربوط به نرخ بهره در سرتاسر بانک‌های جهان است و فقط به ایالات متحده محدود نمی‌شود).
- سیاست‌های بانک مرکزی
- عرضه و تقاضا برای پول
- وضعیت کلی اقتصادی
- عوامل اقتصادی جهانی
تأثیر نرخ بهره بر اقتصاد جهانی چیست؟
سرمایه‌گذاری و وام‌دهی
نرخ بهره پایین می‌تواند سرمایه‌گذاری را افزایش دهد و نرخ بالا می‌تواند آن را کاهش دهد.
تورم
نرخ بهره نقش مهمی در کنترل تورم ایفا می‌کند. و باعث تغییرات مهمی در عناصر اصلی اقتصادی یک دولت و جامعه دارد.
نرخ ارز
افزایش نرخ بهره می‌تواند ارزش ارز را تقویت کند و کاهش آن می‌تواند منجر به تضعیف ارز شود.
بازارهای مالی
تغییرات نرخ بهره می‌تواند تأثیر مستقیم بر بازار سهام و اوراق بهادار داشته باشد.
تأثیرات نرخ بهره بر کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته
- کشورهای توسعه‌یافته: این کشورها با سیاست‌های نرخ بهره منعطف‌تر، تأثیرات اقتصادی متفاوتی را تجربه می‌کنند.
- کشورهای در حال توسعه: تغییرات نرخ بهره می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر جریان سرمایه و تورم این کشورها داشته باشد.
نقش بانک‌های مرکزی در تعیین نرخ بهره چگونه است؟
بانک‌های مرکزی با استفاده از ابزارهای سیاست پولی، نرخ بهره را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که اقتصاد را در مسیر رشد پایدار قرار دهند. این تنظیمات با در نظر گرفتن عوامل مختلف اقتصادی و مالی انجام می‌شود.
تفاوت نرخ بهره با سود بانکی چیست؟
نرخ بهره یک عنوان عام برای هر نوع نرخ وام‌ستانی است که سود بانکی نیز می‌تواند شامل آن باشد. با این حال، عموما هنگامی که در ادبیات بانک‌داری مرکزی صحبت از نرخ بهره می‌شود، منظور نرخ بهره تامین مالی بانک‌های تجاری است. به عنوان مثال هنگامی که فدرال رزرو نرخ وجوه فدرال را دو درصد تعیین می‌کند، منظور این است که فدرال رزرو، بانک‌های تجاری را با نرخ سالانه ۲ درصد تامین مالی می‌کند.
در طرف دیگر، سود بانکی معمولا به سود سپرده‌گذاری در بانک اطلاق می‌شود. هنگامی که یک فرد وارد بانک شده و قصد سپرده‌گذاری دارد، بانک‌های تجاری مختلف با توجه به وضعیت اقتصادی، نرخ بهره بانک مرکزی و سایر فاکتورها به این فرد نرخ بهره‌ای پیشنهاد می‌کنند که معمولا به آن سود بانکی گفته می‌شود.
با این حال، همانطور که گفته شد، نرخ بهره یک کلمه عام برای توصیف هر نوع وام‌ستانی است. وام‌های مسکن، وام‌های دانشجویی، بدهی‌های دولت، بدهی‌های شهرداری‌ها، بدهی‌های شرکتی و به طور خلاصه هر روند وام‌ستانی در خود نوعی نرخ بهره دارند که البته به نام‌های مختلف از جمله نرخ بازده، سود سپرده و… شناخته میشوند.
هدف از کاهش و افزایش نرخ بهره چیست؟
کاهش نرخ بهره با هدف ترغیب مصرف‌کنندگان به خرید بیشتر کالاها و خدمات اتفاق می‌افتد تا به‌این‌ترتیب رشد اقتصادی تحریک گردد و تولیدکنندگان قادر شوند با هزینه کمتر، وام دریافت کنند و تولیدات خود را افزایش دهند.
افزایش نرخ بهره به منظور محدود کردن عرضه پول و نقدینگی در کشور به کار می‌رود. زمانی که مردم پول کمتری در اختیار داشته باشند، تمایل آن‌ها به خرید و مصرف، کاهش می‌یابد؛ در نتیجه قیمت‌ها و تورم کاهش پیدا می‌کنند. در این شرایط، اکثر افراد تمایل دارند پول خود را در بانک نگه دارند.
جمع بندی
نرخ بهره به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست پولی، تأثیر عمیقی بر اقتصاد جهانی دارد. درک صحیح از نحوه تعیین و تأثیرگذاری آن می‌تواند به تحلیل بهتر روندهای اقتصادی کمک کند و راهنمایی مؤثری برای سرمایه‌گذاران، سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی به خصوص در بازار های مالی باشد.
